Habbakuk or Haunebu ?

By now our readers know that in The Maier-Files – Book 1 – The Initiation flying saucers (haunebus) appear (for those who didn’t: you can buy the comic here). And the “Wunderwaffen” indeed are an essential part of the story, just as they are an essential part of lots of “conspiracy theories” concerning the escape routes of national-socialists after the Second World War. But not only national-socialists were working on so called wonder weapons. The Brits, amongst others, had some strange plans of their own. One of them was worked on in Project Habbakuk.

The idea was one of a certain Geoffrey Pike, who worked for the British Combined Operations Headquarters and was considered a genius by Lord Mountbatten, leader of that organization. Goal was – the U-boat war was still very active – solving the problem of invasions from the sea or Atlantic convoys that couldn’t be covered by airplanes. Steel and aluminum were scarce and needed for other goals. Ice however could be manufactured with about one percent of the energy needed for producing the same amount of steel and so ice became the solution for Pyke. His “bergship” (“berg” is derived from “iceberg”, which is originally derived from the Dutch word “ijsberg”) would consist of a, natural or artificial, ice mass flatted on top and hollowed to serve as an aircraft-carrier.

Mountbatten liked the idea and passed it on to Churchill, who liked it too. At the start of 1942 Pyke brought in a specialist to decide on whether an icefloat big enough and strong enough to endure circumstances in the Atlantic could be build in a reasonable span of time. The specialist said he’d better forget about a natural iceberg, because those have not enough surface above water to build an airstrip on it and tend to roll over rather suddenly. The project would have been dismissed if “pykrete” wasn’t invented by then, a mixture of 86 percent water and 14 percent sawdust much stronger than regular ice, melting much slower and unsinkable.

We spare you the technical details, but it was decided that a scale model would be build in Jasper National Park in Canada. It measured 18 meters by 9 meters, weighed a 1000 tons and was kept frozen by a one horsepower motor. The Canadians were sure they could build the first real “bergship” by 1944 and they had the necessary material to do so. But soon problems emerged that would multiply the costs by five times what was estimated first and the Canadians decided it wouldn’t be practical to build the ship “in the coming season”. Conclusion: no Habbakuk ship would be ready by the end of 1944. And meanwhile Pyke, who the Americans disliked, was taken of the project.

Of the three alternative concepts, Habbakuk I till III, the Habbakuk II came closest to the original model, but the engineers still working on the project couldn’t tell for sure that it would be practical until they would have build a bigger model in Canada. That never happened: the project lost priority by the end of 1943. Lord Mountbatten judged that the steel (which was necessary for the plant where the “pykrete” would be made) could be used better for other things, the Portuguese granted permission to use airfields on the Azores to hunt for U-boats, British airplanes were equipped with long distance fuel tanks, and the number of escorting ships rose sharply. Mountbatten retreating from the project says enough.

So the project went down in silence. A project which, for number of reasons, wouldn’t have been possible without … German help.

Pyke namely was not the real inventor of the “bergship”, that was a German scientist, Dr. Arthur Gerke (von Waldenburg), who had been experimenting with it on Lake Zürich back in 1930, a fact on which an English scientific magazine reported in 1932.

The specialist Pyke brought in to decide on whether it could be done with a natural iceberg (and that would continue working on the project) also had something to do with Germany: Max Perutz. He was born in Vienna (Austria), finished his studies there at the university, but had to run when Hitler took over power in 1938. Perutz namely was, though being baptized as a catholic, from Jewish decent. In the beginning of 1939 he moved from Switzerland to England, but was deported along with other people of German or Austrian nationality on command of Churchill to Newfoundland. Only after a number of months of “internment” he was allowed to return to England.

And then there was the inventor of the “pykrete”: Herman Mark. He was an officer in the Austrian-Hungarian army during the First World War, became a hero on the Italian front, went to work for IG Farben in 1926, was advised by his boss to return to Vienna in the 1930s (he was a son of a, though converted to Christianity, Jew), worked on the university there (where Max Perutz was one of his students), was arrested and locked in a gestapo prison when the Nazis came to power, but could escape to Switzerland with some luck and bravery. And with a swastika flag on the radiator of his car …

Habbakuk of Haunebu ?

Onze lezers weten intussen dat in De Maier-Files – Boek 1 – De Inwijding vliegende schotels (haunebu’s) opduiken (voor wie dat nog niet wist: je kan de strip hier kopen). En de “Wunderwaffen” maken uiteraard essentieel deel uit van het verhaal, net zoals ze essentieel deel uitmaken van veel van de “complottheorieën” rond de vluchtroutes van nationaal-socialisten na de Tweede Wereldoorlog. Maar niet alleen de nationaal-socialisten waren bezig met die zogenaamde wonderwapens. Ook, onder andere, de Britten liepen met eigenaardige plannen rond. Een daarvan kreeg zijn uitwerking in het zogenaamde Project Habbakuk.

Het idee daartoe kwam van ene Geoffrey Pyke, die werkte voor de Britse Combined Operations Headquarters en door Lord Mountbatten, leider daarvan, werd gezien als een genie. Bedoeling was – de duikbotenoorlog was toen nog volop bezig – het probleem op te lossen van landingen vanuit zee en Atlantische konvooien die niet konden gedekt worden door vliegtuigen. Staal en aluminium waren schaars en nodig voor andere doeleinden. IJs kon echter gemaakt worden met slechts één procent van de energie die nodig was om een equivalente massa staal te produceren en ijs werd dus de oplossing van Pyke. Zijn “bergship” (“berg” is in dit geval afgeleid van “iceberg”, het uit het Nederlands ontleende Engelse woord voor “ijsberg”) zou bestaan uit een, natuurlijke of kunstmatige, ijsmassa die vanboven was afgeplat en uitgehold om te kunnen dienen als vliegdekschip.

Mountbatten zag het idee van Pyke wel zitten en stuurde het door naar Churchill, die er ook enthousiast over was. Begin 1942 haalde Pyke er een specialist bij om te beslissen of er binnen redelijke termijn een ijsvlot kon gebouwd worden dat groot genoeg was en voldoende sterk om de omstandigheden in de Atlantische Oceaan te doorstaan. De specialist zei dat hij een natuurlijke ijsberg wel kon vergeten als vlot, want dat die een te klein oppervlak boven water hebben om een landingsbaan op te vestigen én de neiging om plotseling om te rollen. Het project zou afgevoerd zijn als er intussen geen “pykrete” was uitgevonden, een mengsel van 86 procent water en 14 procent zagemeel dat veel sterker is dan gewoon ijs, veel trager smelt en niet zinkt.

We besparen u de verdere technische details, maar er werd besloten een model te bouwen in het Jasper National Park in Canada. Dat model was 18 meter lang op 9 meter breed, woog 1000 ton en werd bevroren gehouden door een motor van één PK. De Canadezen waren ook zeker dat ze een eerste echt “bergship” konden bouwen tegen 1944 en ze hadden er ook al het nodige materiaal voor. Alleen bleken er toen problemen op te duiken die de kost voor het bouwen zo ongeveer vijf keer zo hoog zouden maken als oorspronkelijk geschat en beslisten de Canadezen dat het niet praktisch zou zijn het schip te construeren in “het komende seizoen”. Conclusie: er zou geen Habbakuk-schip klaar zijn tegen eind 1944. Intussen werd Pyke, wegens onvrede bij de Amerikaanse partners, ook nog van het project gehaald.

Van de drie alternatieve concepten, Habbakuk I tot en met III, kwam de Habbakuk II het dichtst in de buurt van het oorspronkelijke model, maar de ingenieurs die nog aan het project werkten konden niet met zekerheid zeggen dat het praktisch was zolang er geen groter model gebouwd kon worden in Canada. Zover kwam het echter niet: het project verloor prioriteit op het einde van 1943. Lord Mountbatten was van oordeel dat het staal (dat nodig was voor de fabriek waarin het “pykrete” zou gemaakt worden) beter kon gebruikt worden voor andere zaken, de Portugezen hadden toestemming gegeven om vliegvelden op de Azoren te gebruiken om van daaruit te jagen op U-boten, Britse vliegtuigen werden voorzien van lange-afstands brandstoftanks, en het aantal escortboten werd sterk verhoogd. Dat Mountbatten zelf zich terugtrok uit het project zegt genoeg.

Een roemloos einde van het project voltrok zich dus. Een project dat er, om meerdere redenen, overigens wellicht niet zou gekomen zijn zonder … Duitse hulp.

Pyke was namelijk niet écht de uitvinder van het “bergship”, dat was een Duitse wetenschapper, Dr. Arthur Gerke (von Waldenburg), die er al experimenten mee uitvoerde op het meer van Zürich in 1930, een feit waarover gerapporteerd werd in een Engelstalig wetenschappelijk blad uit 1932.

De specialist die Pyke er bij haalde om te beslissen of het met een natuurlijk ijsberg kon (en die verder zou meewerken aan het project), had ook een en ander te maken met Duitsland: Max Perutz. Die werd geboren in Wenen, studeerde af aan de , maar moest daar gaan lopen toen Hitler de macht overnam in 1938. Perutz was namelijk, hoewel katholiek gedoopt, net zoals zijn ouders Joods. In het voorjaar van 1939 verhuisde hij van Zwitserland naar Engeland, maar werd daar op bevel van Churchill samen met andere personen van Duitse of Oostenrijkse afkomst opgepakt en gedeporteerd naar Newfoundland. Pas na een aantal maanden “internering” mocht hij terugkeren.

En dan was er nog de uitvinder van het “pykrete”: Herman Mark. Die was officier in het Oostenrijks-Hongaarse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog, werd een held aan het Italiaanse front, ging in 1926 werken voor IG Farben, kreeg daar in de jaren dertig het goede advies van zijn baas om terug naar Wenen te gaan (hij was immers zoon van een, weliswaar tot het christendom bekeerde, Jood), gaf daar aan de universiteit les aan onder andere Max Perutz, kwam bij de nazi-machtsovername nog even in een gestapo-gevangenis terecht, maar kon met enig geluk en enige bravoure uiteindelijk via Zwitserland ontsnappen. Met een swastikavlag op de radiator van zijn auto …